بافت قدیمی دزفول، گنجینه‌ای از تاریخ و فرهنگ غنی ایران است که هویت، تاریخ و حماسه های مردم این سرزمین را روایت می‌کند
این کوچه‌ها یادآور دلاوری‌ها، فداکاری‌ها و شهادت مردان و زنان بزرگی است که با جانفشانی از دین، میهن و ناموس خود دفاع کردند.
دزفول به عنوان یکی از شهرهای عالم پرور ایران، میزبان عالمان و مراجع بزرگی بوده است. این عالمان با علم و بصیرت خود، چراغ راه مردم بودند؛ آرامگاه‌های آنان در دل مساجد و کوچه‌های قدیمی دزفول، هنوز هم زیارتگاه بسیاری از مردم این شهر می‌باشد.
علاوه بر این، کوچه پس کوچه های قدیمی دزفول سالهای سال در عزاداری اهل بیت (ع) سیاهپوش شده‌اند و میزبان روضه و عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین بوده اند.
صبح تاسوعا|محله قلعه-فاطمیه
صبح تاسوعا | کوی آیت الله نبوی
مسجد جامع دزفول بنایی تاریخی و ارزشمند در شهر دزفول است که قدمت آن به قرن پنجم هجری باز می گردد. این بنا در قرن هفتم و دوره صفویه و قاجاریه نیز بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. از نظر معماری و برخورداری از ستون های سنگی و شبستان ها مسجد جامع دزفول از مساجد اولیه دوره اسلامی محسوب می شود. سبک معماری این مسجد بر گرفته از اصول معماری کاخ ایوان کرخه و نمای امروزی چهار ایوانی آن به دوره صفویه مربوط است. در سر در این مسجد نوشته ای نصب شده است که نشان می دهد حدود 1000 سال از عمر مسجد می گذرد و بعد از پل ساسانی دزفول مهم ترین بنای تاریخی این شهر محسوب می شود. نام این بنا به دلیل ویژگی های منحصر به فردی که دارد در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
پل ساسانی دزفول یکی از قدیمی‌ترین پل‌های جهان است که همچنان کاربری خود را حفظ کرده است
قدمت پل باستانی دزفول به دوره ساسانیان باز می‌گردد. در سال ۲۶۰ میلادی، هنگامی‌که شاپور اول ساسانی در جنگ با والرین پیروز شد با به کارگیری اسرای رومی به احداث پلی روی رودخانه دز پرداخت. به دستور وی ۷۰ هزار اسیر رومی کار ساخت این پل را شروع کردند. برای حفاظت از پل نیز قلعه‌ای بنا شد که در محل قدیمی آن محله‌ای به همین نام (قلعه) وجود دارد. از آنجا که رومی‌ها در ساخت پل شرکت داشتند این پل نام رومی به خود گرفت و به‌عنوان پل رومی نیز شناخته می‌شود. البته رومن گیرشمن، باستان‌شناس فرانسوی، چنین بیان کرده است که:
ایرانی‌ها نیازی به علم مهندسی رومی‌ها نداشتند و آنها را به‌عنوان نیروی کار در ساخت این پل به کار گرفتند.
پل ساسانی دزفول در دوره ساسانیان و به دستور شاپور اول ساسانی ساخته شده است
شاپور با ساخت این پل زمینه را برای لشکرکشی و عبور آسان لشکریانش از رودخانه دز فراهم کرد. همچنین پایه‌های پل را به‌صورت بند یا سد ساختند تا بتوانند سطح آب رودخانه را بالا ببرند و نهرهای اطراف را پر آب کنند. علاوه بر این‌ها شاه‌راه عظیم ارتباطی نیز با ساخت این پل و پل‌هایی در شوشتر و روی رودخانه کرخه ایجاد شد.
دزفول، دیار خانه‌های قدیمی است و یکی از پایتخت‌های معماری و شکوه هنر ایرانی - اسلامی است. معماری در دزفول آدمی را با دنیایی از ظرافت‌ها و زیبایی‌ها آشنا می‌کند که شاید همانند آن در کمتر جایی از این مرزوبوم وجود داشته باشد. بافت تاریخی دزفول که تلاقی فرهنگ و تاریخ مردمان این دیار کهن است، شامل ۲۸ محله قدیمی و درهم‌تنیده است که تزئینات معماری بی‌نظیر آن، دزفول را به «شهر آجری» معروف کرده است. در محدوده بافت تاریخی دزفول بیش از یک‌صد اثر تاریخی ثبت ملی شده شامل مسجد، حمام، گذر و بقعه و خانه وجود دارد.
آسیاب های آبی دزفول به مانند پل قدیمی دزفول قدمتی بیش از 1000 سال داشته و یادگار دوران ساسانی می باشند.
به این مجموعه اما بعدها در دوران صفوی و قاجار تعدادی دیگر افزوده شد که عمده آثار باقی مانده از آن دوران می باشد.شمار این آسیاب‌ها در دوره‌ی صفویه حدود ۵۰ تا ۶۰ عدد بود که بخشی از آنها بر اثر سیلاب‌های فصلی تخریب شدند.
جالب است بدانید که این آسیاب‌ها مالکیت خصوصی دارند که به آسیابان به اصطلاح محلی «لُوینه» می‌گفتند.
داخل این آسیاب‌ها سنگ ۲ تکه قسمت پایین ثابت بود و بر اثر نیروی آب رودخانه چرخ بالایی به چرخش درآورده می‌شده است. در هر آسیاب پنج نفر کارگر وجود داشته که مسؤولیت‌های مختلفی شامل مسوول گندم آوردن با قاطر، مسوول آوردن گندم‌ها تا سنگ آسیاب، مسوول سنگ آسیاب و مسوول جمع‌آوری آرد داشته‌اند. همچنین یک نفر در شب‌ها مسوول آسیاب بوده است.
در گذشته در فصولی که میزان حجم آب رودخانه کم می‌شد برای بالا آمدن سطح آب و نیز انحراف آب به سمت آسیاب‌ها از سبدهای حصیری که درون آنها را از سنگ پر می‌کردند و روی هم قرار می‌گرفته استفاده می‌شده است که در مجموع تشکیل یک بند انحرافی را می‌دادند و در اصطلاح محلی به آن «چوسله» گفته می‌شد.
آسیاب‌های آبی دزفول در بخش‌های مختلف رودخانه دز پراکنده اند. بخشی از آنها به فاصله حدود ۸۰۰ متر از سد تنظیمی (دزفول) و در جنوب تفریح‌گاه ساحلی دز، بخشی در زیر پل جدید (دوم) دزفول و بخشی دیگر نیز در کنار پل قدیم این شهرستان ساخته شده‌اند. امروزه برای درک بهتر گردشگران از چگونگی کارکرد سازه یکی از آسیاب ها را مرمت و راه اندازی نموده و در کنار آن سفره خانه سنتی ایجاد کرده اند تا مسافران را به حال و هوای قدیم و دوره ای که این آسیاب نان خیلی ها را تآمین می کرده ببرند.
